Onečišćenje zraka lebdećim česticama (aerosolima) Svjetska zdravstvena organizacija smatra najznačajnijim problemom, kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju. Veličina lebdećih čestica varira od malih molekula manjih od 0,001 µm, do polena i spora čija je veličina između 2 i 50 µm, pa sve do velikih i vidljivih čestica prašine veličine 1 000 µm.
Lebdeće čestice mogu biti različitog oblika: dugoljaste, nitaste, sfernog i nepravilnog oblika. Čestice suspendirane u određenoj masi zraka nisu iste ni po veličini ni po obliku, a nisu ni istog kemijskog sastava
Temeljem promjera čestice dijelimo na:
• grube čestice
• fine čestice
• ultra fine (nano) čestice
Tipovi lebdećih čestica raspršenih u zraku:
- Prašina (kućna prašina) - sustav krutih čestica, veličine > 1µm - najčešće sklona sedimentaciji
- Dimovi - krute i/ili tekuće čestice veličine 1-2 µm ali i manje, koje se zadržavaju u zraku do nekoliko sati (često su sastavljeni do metalnih oksida te su zbog toga štetni za zdravlje ljudi)
- Crni dim - krute i/ili tekuće čestice nastale nepotpunim sagorijevanjem
- Vodena prašina i magla - tekuće čestice veličine cca 20µm koje nastaju kondenzacijom vodene pare na manjim jezgrama
ZDRAVSTVENI PROBLEMI KOJE UZROKUJU LEBDEĆE ČESTICE
Lebdeće čestice uzrokuju čitav niz akutnih i kroničnih bolesti i zahvaćaju velik broj ljudi. Mogu uzrokovati oštećenja imunološkog, neurološkog i reproduktivnog sustava, utjecati na rast i razvoj, nastanak niza bolesti respiratornog sustava, pa sve do malignih promjena i smetnji reprodukcije.
Velika pozornost posvećuje se česticama manjim od 2,5 µm koje duboko prodiru u dišni sustav i na njih mogu nasjesti plinovi nadražljivci NOx, SO2 i ozon. Uz ozbiljna oštećenja sluznice i alveolarnih zidova, ovi plinovi uzrokuju podražaje završetaka živčanih vlakana i disfunkciju alveolarnih makrofaga tako da smanjuju njihov broj i suprimiraju metabolizam makrofaga uz smanjenje aktivnosti bakterioloških enzima.
PRAŠINA
Prašina sadrži sitne čestice koje mogu biti različitog sastava, ovisno o tome gdje se nalazimo. Tako u stanovima prašinu čine sitne niti tekstila (iz namještaja, tepiha, zavjesa), zatim najsitnije mrvice hrane, čestice drva iz namještaja, greda, ogrjeva, čestice koje potječu od ljudi (mrtve stanice kože, kose, prhut), od kućnih ljubimaca te čestice iz vanjske okoline (pelud, sitni dijelovi biljaka, perja ptica, izmet golubova i drugo). U prašini se mogu nalaziti i čestice ugljena, produkti obližnje industrije i drugi vanjski materijali. Prašina može potjecati sa cipela i odjeće.
U prašini se mogu naći i spore plijesni (gljiva), insekti, grinje i mikroorganizmi (bakterije, praživi i sl.). Količina i vrsta prašine ovisi o čistoći i održavanju prostora. Prašina koja postoji u prostoru može se pomicati i premještati zbog forsirane ventilacije, a može se i kumulirati na i u klima uređajima te putem ovih uređaja distribuirati u prostor.
Ljudska su pluća sposobna filtrirati velike količine nečistoće, no dugotrajna izloženost prašini, pogotovo u nekim industrijskim pogonima, može izazvati taloženje takve prašine u plućima s vrlo teškim posljedicama. Bolesti koje tako nastaju zovu se pneumokonioze. Poznata su teška oštećenja pluća kod rudara izazvana ugljenom prašinom ili pak teške kronične bolesti kod osoba izloženih prašini azbesta, poznata pod nazivom azbestostoza. Azbestoza pluća može prerasti u rak pluća, ali i rak dušnika, jednjaka, želuca i crijeva. Najčešće bolesti koje nastaju kod ljudi izloženih prašini su alergije. One nastaju češće ukoliko je prašina organskog porijekla (pelud, sitni dijelovi biljaka, životinjske dlake, spore gljiva-pljesni, grinje, čestice hrane i slično).
